Orta Düzey Yöneticilerin Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Belirlenmesi

Abstract

İş kazalarının kök neden analizleri incelendiğinde yaklaşık olarak % 88 oranında kazanın, tehlikeli (güvensiz veya standart altı) davranışlardan meydana geldiği görülmektedir. Risk yönetim hiyerarşisine göre öncelik sıralaması; bertaraf etme, yer değiştirme (ikame etme), mühendislik kontrolleri, idari kontroller ve kişisel koruyucu donanım kullanımı şeklindedir. Mevcut risk yönetim önceliği ve risklerle mücadele ilkeleri düşünüldüğünde toplu koruma ve mühendislik kontrollerinin birçok işyerinde dikkate alındığını ve ciddi yatırımların yapıldığını söylemek mümkündür. Ancak diğer bir taraftan saha çalışmalarına yönelik uygulamaları incelediğimiz de çalışan davranışlarını iyileştirmeye yönelik eğitim faaliyetleri ve talimatlar dışında özellikle de psikoloji bilimiyle geliştirilmiş herhangi bir örnek uygulama görememekteyiz. Üstelik mevzuatla desteklenmesine rağmen iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılım oranlarının düşük olduğu maalesef herkes tarafından bilinen bir gerçekliktir. Çalışma veya ekipman kullanma talimatlarını incelediğimizde de karşımıza risk analizi temelinde hazırlanmış yol gösterici kaynaklar yerine sadece iş yapılış şekli veya ekipmanı çalıştırma şeklini anlatan dokümanlar çıkmaktadır. Bir olayın veya sorunun nedenlerini anlamadan mantıklı ve işe yarayan çözümler geliştirebilir miyiz? Basit bir örnek olarak lokal havalandırmada kullandığımız fanın, kayış kasnak düzeneğinde döner kısımlar için koruyucu muhafazası bulunmadan çalışır durumda olması (tehlikeli durum) nedeniyle muhtemel bir temasla birlikte uzuv/kaybı veya ölümle sonuçlanabilecek bir iş kazası yaşanması önceden kestirebilir. Ancak nedenlere ilişkin olayların oluş sırasına göre geriye doğru yeteri kadar sorgulama yapılmadığında aslında tehlikeli durumların birçoğunun da kaynağının güvensiz (tehlikeli) davranışlar olduğu gözden kaçar. Söz konusu örnekte herhangi bir bakım çalışanının makinenin arızasını giderdikten sonra muhafazasını takmayı unutmuş olması, kişinin yapısı itibariyle dalgınlığı veya dikkatsizliği nedeniyle işini yaparken konsantrasyon sorunları yaşaması, yeterli sorumluluk bilincinde olmaması, stres altında sıkça hata yapması, duygusal denge sorunları nedeniyle ailevi sorunlarıyla ilgili yaşadığı psikolojik sorunlarını yeteri kadar kontrol altında tutamaması, yeni işe başlayan birisi olması ve içe dönük yapısı XIII gereği fan motoru bakımıyla ilgili yeterli bilgiyi edinememiş olması, uyumsuz olduğu bir çalışma arkadaşını yaralama isteği nedeniyle kasıtlı olarak koruyucu muhafazayı takmamış olması gibi, temelde kişi ve kişilikle ile ilgili olan bir takım güvensiz davranışların da bulunması kuvvetle muhtemeldir. Tehlikeli durumları, çoğu zaman farkında dahi olmadan çalışanlar kendi davranışlarıyla oluşturmaktadırlar. Davranış, duygu ve düşünce kişiliğin alt boyutlarıdır ve kişilik, oluşumu ve değişimi sürecinde birçok faktörden etkilenir. Bu etkileşim nedeniyle oluşan farklılıklar ister istemez davranışlarımıza, duygularımıza ve düşüncelerimize yansır. Sevdiğimiz ve değer verdiğimiz bir insan günün birinde karşımıza çıkıp anlam veremediğimiz veya olumsuz bir şekilde davranışlar sergilemeye başladığında, “neyin var? iyi misin? canını sıkan bir şey mi oldu” gibi sorgulamalar yapmaya başlarız. Merak ettiğimiz şey onda ki bu davranış değişikliğinin nedenini öğrenmek ve anlamaktır. Merak etmemize neden olan şeyse o kişiye duyduğumuz sevgi ve verdiğimiz değerle birlikte o kişiden uzaklaşma korkumuzdur. Bu nokta da iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına yönelik gerçekleştirilen saha kontrollerinde çalışanların davranışlarını anlamaya yönelik yeteri kadar sorgulama yapılmadığını ve güvensiz davranışlara neden olan etkenlerin yeteri kadar ortaya çıkarılmadığını söylemek mümkündür. Güvensiz davranışlara sahip bireylerin sadece sözlü ve yazılı olarak uyarılması veya güvenli davranış gösteren örnek kişilerin ödüllendirilmesi gibi uygulamalar, sonuçların nedenleri anlaşılmadığı sürece sadece günü kurtarmak üzere geliştirilmiş kısmen faydalı uygulamalardır. İşyerlerinde çalışanların kişilik özelliklerinin bilinmesi ve belirli sınıflandırmalar altında oluşturulan ayrı gruplar için farklı yaklaşımların ve yöntemlerin belirlenmesi işyerinde güvenlik kültürü ve güvenlik ikliminin gelişmesine önemli katkılar sunar. Söz konusu kişilik özelliklerine yönelik yaklaşım ve yöntemlerle, eğitim etkinliklerinin ve güvenlik toplantılarının daha verimli geçmesi, prosedür ve talimatlara uyumun artması, güvenli davranışa özenme, pozitif iş sağlığı ve güvenliği (İSG) uygulamalarının artması, ezberci ve “ her şeyi ben bilirim” yaklaşımından uzaklaşma, iş kazası sayısında ve kayıp iş gücünde azalma, ramakkala bildirim sayısında artma, İSG konusunda beklentileri daha rahat ifade XIV edebilme ve anlaşılma, teknik önlemlerde yeni alternatif çözümler geliştirme gibi bir çok konuda önemli seviyede iyileşmeler sağlanabilir. Davranış odaklı güvenlik yönetimi son yıllarda oldukça popüler bir hale gelmiştir. Dolayısıyla davranış değişikliğini oluşturma amacıyla ortaya konulacak faaliyetlerde mevcut durumda kişilik özellikleri ve güvenlik iklimi algısı arasında ki ilişkinin ortaya konması gerekmektedir. Güvenlik iklimi algısına olumlu etkileri olan kişilik özellikleri ön plana çıkarılırken olumsuz etkisi olabilecek özelliklerinde iyileştirilmesi gerekir. Bu çalışmada yukarıda belirtilen amaçlar ve bu amaçlar doğrultusunda edinilecek faydalar nedeniyle katılımcıların demografik özellikleri tanımlanmış ve kişilik özellikleri ile iş güvenliği iklimi algıları ölçülmüştür. Araştırmanın evreni Sakarya 2. Organize Sanayi Bölgesinde çalışan orta düzey yöneticilerden oluşmaktadır. Söz konusu evrenden rasgele (random) seçilen 263 çalışan örneklemi oluşturmaktadır. Elde edilen veriler SPSS programıyla analiz edilmiş, bulgular tablolaştırılmış, sonuçlar yorumlanarak geliştirilen öneriler sunulmuştur.